استان هرمزگان از لحاظ تاریخی دیرینه گی زیادی دارد. بندرها و جزیره های هرمزگان، در دوران های گوناگون پیش از اسلام اهمیت داشته و از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده اند. دریای پارس (دریای عمان و خلیج فارس)، که استان هرمزگان نیز در کنار آن قرار گرفته، از کهن ترین دریاهایی است که انسان شناخته است. ساکنان پیرامون آن، ازجمله مردم باستان هرمزگان، نخستین انسان هایی بوده اند که با فن دریا نوردی آشنا شده و به کشتی رانی پرداخته اند. دراین منطقه، دریانوردی و چیره گی بر راه آبی سبب پیدایش و رشد فرهنگ، بازرگانی دریایی و ایجاد دولت های با فرهنگ ازجمله ایلام شد.
ایلامیان از هزاره سوم پیش از میلاد صدها سال بر خلیج فارس و جزیره های استان هرمزگان، به ویژه جزیره های قشم، کیش، لارک، لنگه، و جاسک حکم رانی داشته و از آن ها به عنوان راه ارتباطی برای بازرگانی با هند باختری و درّه نیل استفاده می کرده اند.
مادهای آریایی نژاد، در آغاز سده 8هشتم پیش از میلاد، حکومت «ماد» را به وجود آوردند. این حکومت، در روزگار پادشاهی هووخشتره گسترش یافته توانمند شد و مرز جنوبی آن را کرانه های جنوبی دریای پارس تشکیل می داد. در این زمان هرمزگان تابع ساتراپی (استان) درنگیانه و بخشی از کرمان بوده است. در روزگار هخامنشی، به ویژه داریوش بزرگ، ایرانیان اندک اندک در کرانه ها و آب های دریاهای سیاه و سرخ نیز رخنه کردند. داریوش بزرگ، دریا سالار یونانی خود، اسکولاخ (اسکیلاس) را مأمور بررسی کناره های دریای پارس کرد. اسکولاخ و همراهانش تمامی جزیره ها و کرانه های دریای مکران، خلیج فارس، دریای سرخ و دریای باختر را در نوردیده و آگاهی های ارزنده ای به دست آوردند. این سفر دریایی از نظر بازرگانی و نظامی برای ایران سودمند بود، و باعث برقراری وابسته گی بازرگانی میان هندوستان و دریای باختر گردید. اشکانیان پس از چیره گی بر جانشینان اسکندر (سلوکی ها)، کرانه های خلیج فارس از جمله استان هرمزگان را بر قلمرو خود افزودند و در برابر رومیان، از دریای پارس و بین النهرین پاسداری کردند. در زمان ساسانیان، هرمزگان از مراکز مهم داد و ستد و پیوند بازرگانی به شمار می رفته است. چند سکّه نقره از این دوران در اثر کاوش هایی که در اسکله سازی «سورو» انجام گرفت، به دست آمده است.
در نخستین سال های حکومت اسلامی، کرانه های هر دو سوی دریای پارس، از جمله استان هرمزگان به دست مسلمانان افتاد. ابوهوریره، از یاران پیامبر (ص) در روزگار عمر- خلیفه دوم - بر بحرین و کرانه های باختری خلیج فارس دست یافت و از آن جا به کرانه های خاوری آن یورش برد و تمامی دریای پارس و بندرها و جزیره های آن را بر قلمرو مسلمانان افزود. پس از چیره گی عرب ها، دیلمیان نخستین دودمان ایرانی بودند، که بار دیگر بر سراسر جزیره ها، بندرها و آب های استان هرمزگان و دیگر نقاط خلیج فارس چیره شدند.
هرمزگان، عمان و بندرها و جزیره های آن به ترتیب در سال های 323 و 534 هـ . ق، توسط علی (عمادالدوله)، و احمد (معزالدوله) به قلمرو آل بویه ملحق گردیدند. حکومت آل بویه، در زمان عضدالدوله گسترش یافت و در تمام مدت حکومتشان، فارس و هرمزگان در قلمرو فرمانروایی آن ها بود. پس از دیلمیان، سلجوقیان کرمان از سال 454 تا 583 هـ . ق، بر منطقه خلیج فارس، از جمله استان هرمزگان و عمان تسلط یافتند. در دوران سلجوقی، از سوی فرمان روایان این خاندان، حاکمانی با عنوان«اتابک» به مناطق گوناگون ره سپار می شدند. اتابکان فارس برعمان، بحرین و کرانه ها و جزیره های خلیج فارس دریای عمان(مکران) دست یافتند و حکومت آنان تا 661 هـ . ق، بر فارس و هرمزگان بر قرار بود. دراین سال سلجوق شاه سلغری بر هلاکو خان مغول شورید، اما شکست خورد و حکومت فارس، هرمزگان و تمامی منطقه خلیج فارس به دست مغولان افتاد. در دوره فترتی که بین سپری شدن حکومت ایلخانان مغول و برآمدن تیموریان وجود داشت، حکومت هرمزگان و خلیج فارس با مظفریان بود. تیمور لنگ به سال 785 هـ . ق، سیستان را گشود و در یورش های بعدی خود، اصفهان، فارس، بوشهر، بندرها و جزیره های هرمزگان را به قلمرو خویش افزود. تیموریان تا سال 873 هـ . ق، که در ایران حکومت داشتند، خراج بندرها و جزیره های خلیج فارس و دریای عمان(مکران) را دریافت می کردند.
در سال 913 هـ . ق، ناوگان پرتغالی ها به فرماندهی البوکرک با گشودن مسقط که خراج گذار امیر هرمز بود، با سیف الدین، امیر هرمز به جنگ پرداخته و با شکست وی هرمز را تابع و خراج گزار پرتغال کردند. پرتغالی ها در جزیره های هرمز، کیش، بحرین، قشم، نابند، و . . . دفتر بازرگانی و چندین دژ نظامی ساختند. از مرگ آلفونسو دو آلبوکرک (در ذیقعده سال 921 هـ . ق)، تا روزگار شاه عباس اوّل (996 – 1038 هـ . ق) حکومت پرتغال در دریای پارس توان داشت و در این مدت مراکز بازرگانی دریای عمان (مکران) و خلیج فارس، چون کیش، چابهار، هرمز، مسقط، بحرین، قشم، جاسک، . . . به سبب ستم کاری آنان رو به ویرانی نهاد.
شاه عباس اوّل صفوی پس از جنگ با عثمانی ها تصمیم به آزاد ساختن جزیره های دریای پارس و بیرون راندن پرتغالی ها گرفت. شاه عباس بزرگ نه تنها بحرین را آزاد ساخت، بلکه جزیره های هرمز، کیش، قشم و بندرهای جاسک، چابهار, لنگه، . . . را از پرتغالیان پس گرفت. نادرشاه افشار (1149 – 1160 هـ . ق) در سال 1149 هـ . ق، با بیرون راندن افغان ها از ایران بر تمامی کرانه ها و جزیره های شمالی و جنوبی خلیج فارس چیره شد. با مرگ نادر شاه افشار، شورشی دوباره سراسر کشور را فرا گرفت و کریم خان زند با خواستاران پادشاهی به جنگ پرداخت و سرانجام در 1179هـ . ق، بر سراسر فارس، جزیره ها و بندر های خلیج فارس، . . . دست یافت و کارهای نیمه تمام نادر شاه را دنبال کرده و به پایان رسانید.